Teflon Tavalar İnsan Sağlığını Tehdit mi Ediyor?

Teflon tavalar zararlı mı? Teflon kanserojen mi? Teflon kaplı tavalar insan sağlığını olumsuz etkiliyor ise neden tüm mutfaklarda birden fazla mevcut ve hergün kullanıyoruz?

Teflon tavaların insan sağlığını olumsuz etkildeğine dair aklınızda soru işareti oluşturacak, konuya dikkatinizi çekeceğini düşündüğüm gerçeklerden birkaçı ile başlayalım:

• Teflon tavaların üretiminde kullanılan PFOA maddesi EPA’ya ( Amerikan Çevre Koruma Örgütü ) göre kanserojen.
• Teflon olarak andığımız kaplamayı bulan ve ticarileştiren Dupont firması EPA tarafında 16.5 milyon dolar tazminat ödemeye mahkum edildi. (Dupont ismini daha detaylı araştırmanızı tavsiye ederim.)
• Amerika’da yaşanan birçok gelişmeden sonra Dupont firması artık teflon üretiminde PFOA içermeyen bir formül kullanıyor. 
• Bebek doğumlarının daha düşük kilolarda olmasının sorumlusu olarak bu madde gösterildi.
• Üretimin yapıldığı fabrika yöresindeki hayvanlarda hastalıklar ve ölümlere rastlandı. Bu konuya hayatını adamış bir avukatın hikayesinin detaylarına bu bağlantıdan  ulaşabilirsiniz.  NY Times – Dupont’un En Kötü Kabusu Olan Avukat

Gelelim teflon ile ilgili detaylara…

Ticari adını teflon olarak bildiğimiz bileşiğin bilimsel adı politetrafloroetilen, kısaca PTFE. PFTE mutfaklarımızda bir çoğumuzun yıkanması ve kullanması kolay olmasından dolayı severek kullandığı teflon tavaların kaplanmasında kullanılan beyaz bir toz.

PTFE insan yapımı bir bileşik. Yani insanlık 1938’de şans eseri bu maddeyi keşfetmeden önce tabiatta böyle bir madde yoktu. Şu an ise yarı ömrü (kandaki miktarının yarıya düşmesi için geçen süre) 4 sene gibi çok uzun bir süre olduğundan dolayı dünya nüfusunun tamamının kanında belli oranlarda bulunuyor.

Teflonun tava üretiminden başka birçok kullanım alanı bulunuyor.

Bu kullanım alanları neler mi?

Giyimden plastik paketlere kadar teflonun kullanım alanları

Başka hiçbir madde ile etkileşime girmemesi ve elektriksel izolasyon özellikleri, PTFE’ye birçok kullanım alanı doğuruyor. Bu özellikleri sayesinde:

• Giysilere su tutmaz özellik kazandırılabilir
• Elektriksel malzemelerin izolasyonunda kullanılabilir
• Metallerde paslanmalarının önüne geçilebilir

Paslamayı önleme özelliğinden dolayı ilk defa atom bombası projesinde conta yapımında kullanılıyor.

Günümüzde de tavalara yapışmaz ve kolay yıkanabilir özellik kazandırması ile beraber, elektrikli malzemeler başta olmak üzere

• yüksek ısıya dayanıklı conta
• keçe
• bant
• vana seti
• salmastra
• taşıyıcı band ve merdaneler
• kimyevî maddelere dayanıklı boru
• laboratuar cihazları
• filtre
• elektrik gerilimlerine dayanıklı kablo yalıtkanı
• izalotör
• elektrikli âletlere gerekli .eşitliyalıtkan parçalar
• makina sanayiinde sürtünmeye dayanıklı yağsız yataklar ve burçlar,
• pnömatik ve hidrolik parçalar

Gördüğünüz gibi teflonun kullanım alanları saymakla bitmiyor. Gelelim asıl konumuza: Teflon tavalar nasıl oluyor da sağlığımız için tehdit unsuru oluyorlar?

PFOA Gerçeği

PFOA maddesi, PTFE’nin (yani teflon tavaların yüzeyindeki kaplamanın) üretim sürecinde kullanılıyor. Teflon tava üreticileri teflon üretim sürecinde, PFOA’nun tamamen yandığını ve teflon tavaların bu maddeyi çok az ihtiva ettiği iddia ediyorlar. Buna rağmen çevreye olumsuz etkilerinden dolayı Amerika’da teflon üretiminde PFOA kullanımı 2014 yılında durdurulmuş. Ülkemizde durum nasıl diye içinizden geçirmiş olabilirsiniz. Sizin de tahmin ettiğiniz üzere pek çok konuda olduğu gibi bu konuda da herhangi bir denetim ya da yaptırım söz konusu değil. (Tam tersine boy boy reklamlarına maruz kalıyoruz sürekli olarak. Son dönemde çıkan granit ya da seramik aldatmacasına kanmayın. Hepsi teflonun türevleri. Tavayı yanmaz yapışmaz yapan şey zaten bu kaplama

PFOA’ya geri dönecek olursak, üreticiler tarafından tavalarda bulunmadığı iddaa edilen ve dahi insanlık icad etmeden önce tabiatta var olmayan bu madde şu an dünya nüfusundaki tüm insanların kanında belli miktarda bulunuyor. Durumun böyle olması konu ile ilgili beni daha da şüphelendirdi.

Bunun için aşağıdaki sorunun cevabını araştırdım:

Teflon tavalardan bu maddeye maruz kalmamız mümkün değilse nasıl oluyor da herkesin kanında bulunuyor?

Bu maddeyi bu denli sorgulamamıza sebep olan da zaten yarı ömrünün 4 sene olmasından kaynaklı olarak vücuttan tamamen atılmasının çok çok uzun sürüyor olması. İçme sularında, plastik paketlerin üretiminde kullanıldığından dolayı bazı gıdalarda, su tutmaz giysilerde ve hatta evlerimizdeki tozlarda dahi belli miktarda bulunuyor.

Bununla birlikte üretim yapılan fabrikaların çevresindeki su kaynaklarında çok daha yoğun miktarlarda bulunuyor ve bu çevredeki canlıları çok daha ciddi etkiliyor.

Bu bilgilerle birlikte EPA tüm Amerikan nüfusunun kanında PFOA varlığını doğrulamakla beraber kaynağının ne olduğuna dair net bir sonuca ulaşmış değil.

Kanımıza nerden bulaştığını net olarak açıklayamıyoruz. Peki ya gerçekten kansere yol açtığına dair bilimsel araştırmalar var mı?

Araştırmalara göre Teflon kansere yol açıyor mu?

Teflonun kendisinin kansere yol açtığından şüphelenilmiyor. Çünkü yapışmaz ve kolay temizlenebilir olmasını sağlayan şey tabiatta çok az şeyle etkileşime giriyor olması. Bu özelliğinden dolayı izolasyon malzemesi olarak kullanıldığını da hatırlatalım. İşte hiçbir şeyle etkileşime girmediği gibi vücudumuzda da sindirime karışmadan atıldığı düşünülüyor. Bu bilginin de kaynağı  teflon üreten firmalar ancak ne bu bilgiyi çürüten ne de destekleyen bir bilimsel araştırmayı ben bulamadım.

Zaten asıl sorun teflonun kendisinde değil PFOA maddesinde. Onun için aynı şeyleri söylemek mümkün değil ve bu maddenin zararları üzerine araştırmalar söz konusu. Bu araştırmaları iki kategori de inceleyebiliriz.

1. Deney Hayvanları üzerinde, hayvanları aşırı doza maruz bırakarak yapılan çalışmalar
2. PFOA maddesine yoğun miktarda maruz kalmış insanlar üzerinde yapılan araştırmalar

Bu çalışmalar ne sonuca varmış olabilir?

Laboratuvarlarda deney hayvanları üzerinde yapılan çalışmalar

Deney hayvanları, PFOA’nın tümör oluşumuna neden olup olmadığını izlemek için yüksek dozda PFOA maddesine maruz bırakılıyor. Bunun sonucunda PFOA maddesinin böbrek, testis, pankreas ve göğüs tümörlerinin oluşum riskini arttırdığı sonucuna varılıyor. Genellikle hayvanlar üzerinde böyle bir etki görülmesi insanlar üzerinde de benzer sonuçları doğuracağına işaret eder ancak insanlar üzerindeki etkisine dair doğrulanmış bir çalışma yok.

İnsanlar üzerinde yapılan çalışmalar

PFOA’ya daha çok maruz kalan nüfus ( fabrikaların yakınında yaşayan insanlar ) ile maruz kalmayan insanlar üzerinde yapılan karşılaştırmalarda, testis kanseri riskinin daha yüksek olduğu sonucuna varılmış. Buna rağmen bunun sadece PFOA’ya bağlanabilmesi için yeterli kanıt söz konusu değil. Çalışmalar sırasında başka kanser türlerinin görülme riskinin de arttığına dair bulgular var ancak bunlar tamamen farklı sebeplere de dayanıyor olabileceğinden dolayı insanlar üzerinde yapılan çalışmalarda “PFOA kanser sebebidir” denilebilecek net bir çıkarım yapılamamış. Net bilgilerin elde edilmesi için daha fazla araştırma yapılması gerekiyor.  

Çalışmaların detaylarını mı merak ediyorsunuz?

Örnek bir çalışma olarak bağlantıdaki makaleyi inceleyebilirsiniz.

Parantez içinde

Bu noktada bir dip not olarak Dupont firmasının dünyanın en büyük şirketlerinden biri olduğunu ve sırf konunun uzamaması için E.P.A ile 16.5 milyon dolarlık tazminat ödeme konusunda mutabakata vardığını hatırlatalım. Bu kadar büyük maddi gücün ne tür kapıları açabileceğini ya da kapatabileceğini düşünmek lazım. Daha fazla spekülasyon yapmadan 16.5 milyon dolarlık tazminat ile ilgili detaylara ulaşabileceğiniz bağlantıyı ekliyorum: NY Times

Uzman kuruluşlar PFOA hakkında ne diyor?

IARC ( Uluslararası Kanser Araştırma Enstütüsü – Dünya Sağlık Örgütü(WHO)’nün bir parçası )

Amaçlarından bir tanesi kansere yol açan maddeleri tanımlamak olan IARC, PFOA’yı insanlara muhtemelen kansere yol açıyor anlamına gelen 2B grubuna dahil etmiştir. IARC’nin sınıflandırması ile ilgili detaylara www.cancer.org sitesinden ulaşabilirsiniz.

EPA ( Amerikan Çevre Koruma Örgütü)

Son haline gelmemiş olan raporda  “Deney hayvanları üzerinde yapılan çalışmalar baz alınarak kanserojen olduğunu destekleyici bulgular var ancak insanlar üzerinde kanserojen etkisi olduğunu kanıtlamaya yeterli değil” sonucuna varılmış.

Bununla birlikte EPA’nın Dupont firmasını teflon üretiminde kullanılan maddelerin sağlık ve çevresel riskleri içerdiğini raporlamamasından dolayı 16.5 milyon dolar cezaya mahkum ettiğini tekrar hatırlatalım. Konuyla ilgili detaylara NY Times’da yayınlanan haberden ulaşabilirsiniz.

Teflon tavalardan PFOA’ya maruz kalmak mümkün değilse tavaların bizi doğrudan etkileyen bir zararı var mı?

Bu soruya 2 başlık altında cevap verebiliriz.

1. Çizilmiş tavalardan dolayı vücudumuza giren teflon parçacıkları

Firmaların bu konudaki yorumları, teflonun hiçbir madde ile etkileşime girmemesinden kaynaklı olarak sindirilmeden ve kana karışmadan insan vücudunu terk edeceği yönünde. Teflonun insan vücuduna zarar vermeden terk ettiğine dair bir delil ya da araştırma yok ancak tersini söyleyen bir araştırma da yok.

2. Teflon tavanın yüksek sıcaklığa çıkması sonucunda açığa çıkan gazlar

Teflon tavalar içerisine bir şey konulmadan ısıtıldığı takdirde çok hızlı bir şekilde tehlikeli gazların çıktığı sıcaklık olan 260 C’ye ulaşabiliyor. Bu durumda çıkan gazlar evinizdeki kuşları öldürmeye yeterli. Evlerde beslenen bazı kuş cinsleri bu gazlara maruz kaldığında kısa sürede ölüyor.

Peki kuşları öldüren gazlar insanlara nasıl etki ediyor?

Fabrika çalışanları üzerinde de gözlenen teflon ateşi isimli kısa süreli grip benzeri belirtileri olan bir rahatsızlık söz konusu. Belirtiler ortam havalandırıldıktan ve gazlara olan temas kesildikten bir süre sonra ortadan kalkıyor. Bu konuyla alakalı da detaylı bir araştırmaya ulaşamadım. Bana bu kadar önemli gelen bir riskin de üzerine düşülmemesi de bence soru işareti.

Bu bilgiler ışığında şimdi ne yapmalıyız. Mutfaklarımıza koşup teflon tavaları çöpe gönderip yerine sağlıklı ikâmelerini mi koymak gerek?

Teflon tavalara sağlıklı alternatifler…

Teflon tavalar yapışmaz özelliklerinden dolayı az yağ kullanarak pişirme yapabilmemizi sağlıyor ve yine yapışmaz özelliklerinden dolayı kolay temizlenebiliyorlar. Bu sebeplerle de hepimizin mutfağında birden fazla teflon tava mevcut.

Bu yazıda teflon ve teflon üretiminde kullanılan PFOA maddesinin insan sağlığına etkilerini tarafsız olarak ortaya koymaya çalıştım.  Hayatımızı kolaylaştıran araçların sebepsiz yere karşısında olmaya gerek yok ancak günümüzde kanser vakalarının bu kadar artmış olmasının sebepleri arasında gelişen teknolojinin hayatımıza soktuğu şeylerin etkisinin de olduğunu düşünenlerdenim.

Teflonun çizilmeden ve içi boş ısıtılmadan kullanıldığı takdirde zararlı bir etkisinin olmadığını kabul etsek bile üretimi sırasında doğaya salınan PFOA’nın zararlarını biliyoruz. Kaldı ki bu etkiler biz teflon tava kullanmayı bıraksak bile dev endüstrisinden kaynaklı olarak doğaya salınmaya devam edecek.

Teflon üretiminde PFOA kullanımı 2014 yılında Amerika’da yasaklandı. Bunun yerine farklı bileşikler ile teflon üretiliyor. (Kullanılan yeni bileşiklerin de temeli florür. Çünkü etkileşime girmesini engelleyen şey florürün bileşiklerdeki kararlı yapısı. Florür zaten başlı başına insan sağlığını tehdit eden bir madde ve bu madde ile alakalı detaylı bir yazı da hazırlıyorum.) En azından Amerika’da durum bu ama ülkemizde konu ile alakalı herhangi bir denetim söz konusu değil.

Teflon tavalara alternatif olarak çelik ve döküm tavaların varlığını hatırlatmak istiyorum. Bu tavaları kullanırken daha fazla yağ kullanarak yine yapışmanın önüne geçebiliriz. Bu yazıyı hazırlama sürecimde evde sadece balık kızartmak için kullandığımuz teflon tavayı bıraktık, onun haricideki teflon tavaların tamamından kurtulduk. Biz artık çelik ve döküm tava ve tencereler kullanıyoruz.

Çelik ve döküm tavalar ile ilgili sağlık açısından hiçbir soru işareti de söz konusu değil. Tam tersine döküm tavaların faydalı olduğunu dahi söyleyebiliriz. Ülkemizde sıklıkla yaşanan kansızlık problemine karşı dökümde pişirilen etlere tavadan belli miktarlarda demir de geçmektedir. Döküm tavalar ile ilgili detayları başka bir yazıya bırakıp teflondan vazgeçemeyenler için dikkat edilecek noktaları tekrar hatırlatmak istiyorum:

• Pişirme sırasında tavalar çizilmeden kullanılmalı, karıştırmak için tahta kaşık kullanılmalı.
• Teflon tavalar içi boş ısıtmamalı.
• Aşırı çizilmiş tavalar kullanılmamalı.
• Teflon tava ile pişirme yaparken mutfağın iyi havalandırıldığına dikkat edilmeli.

Riske attığımız şeyin sağlığımız olduğunun farkında olup teflon tavalar yerine alternatifleri değerlendirmekte fayda var. Hayatta hiçbir şeyin sağlığınızdan daha değerli olmadığını unutmayalım. Sağlıklı ve mutlu bir yaşam temennisi ile…

Kaynakça:

• http://www.salon.com/
• https://www.cancer.org/
• https://www.nytimes.com/
• https://injury.findlaw.com/
• https://ehp.niehs.nih.gov/
• https://savvycalifornia.com/teflon-pan-toxic-or-not/
• http://tibbs.unc.edu/ask-a-toxicologist-is-it-safe-to-use-teflon-pans/
• https://www.nytimes.com/
• http://www.ekmeksanati.com/